ποιος ξέρει τι μας επιφυλάσσει το χθες? #5

Κατά τη διάρκεια της μετακόμισης με την οικογένεια του, ένας Αλβανός φοιτητής της Σχολής Καλών Τεχνών ανακαλύπτει μια κάμερα είκοσι ετών, η οποία περιέχει εικόνες από ένα συνέδριο του Αλβανικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Στο φιλμ, μια νεαρή γυναίκα, ηγέτις της Κομμουνιστικής Νεολαίας, φαίνεται να βγάζει ένα λόγο και αργότερα να δίνει μια συνέντευξη. Ο ήχος όμως έχει χαθεί. Με το πέρασμα των χρόνων αυτή η γυναίκα έχει αφήσει πίσω τις ελπίδες, τους φόβους, τα ιδανικά, τις απογοητεύσεις, τις αυταπάτες και τις επαναστάσεις της νιότης της. Πρόκειται για τη μητέρα του. Ο Sala δε μπορεί να βρει τον πρωτότυπο ήχο  ή οποιονδήποτε που να θυμάται τι είπε όντως η μητέρα του, οπότε πηγαίνει το υλικό σε ένα σχολείο κωφών στα Τίρανα, και με τη βοήθεια χειλαναγνωστών, τα λόγια της μητέρας του αποκρυπτογραφούνται. Το Intervista καταγράφει με δραματικό τρόπο τη στιγμή που ο Sala δείχνει στη μητέρα του το υλικό και τη φέρνει αντιμέτωπη με τη νεότερη εαυτή της. Τα κομμουνιστικά ιδανικά της και το τρέχον χάος στην Αλβανία συγκρούονται, προσφέροντας μια συγκινητική ευκαιρία για (ανα)στοχασμό σε σχέση με την ιστορία, το παρελθόν και το παρόν μιας χώρας και μια γυναίκας.

Αnri Sala (1974, Τίρανα/ζει και εργάζεται στο Βερολίνο)

Δουλεύοντας στον κινηματογράφο, τη φωτογραφία και την περφόρμανς, ο Αnri Sala διερευνά ραγίσματα στη γλώσσα, τη σύνταξη και τη μουσική, καταλήγοντας σε δημιουργικές ασυνέχειες και παρεκτοπίσεις, οι οποίες αφήνουν χώρο σε νέες ερμηνείες της ιστορίας, αντικαθιστώντας παλιές μυθοπλασίες και αφηγήματα με πιο ρευστούς και λιγότερο σαφείς διαλόγους. Το πρώτο του βίντεο, Intervista, παρουσιάστηκε στο Αλβανικό Περίπτερο της Μπιενάλε της Βιέννη (1999). Έκτοτε ο Anri Sala έχει βραβευτεί με σωρεία βραβείων, και η δουλειά του έχει παρουσιαστεί μέσω ατομικών εκθέσεων σε μουσεία και γκαλερί όπως:  the New Museum, Νέα Υόρκη (2016); Haus derKunst, Μόναχο(2014), Centre Pompidou, Παρίσι (2012), Serpentine Gallery, Λονδίνο(2011), Museum of Contemporary of  North Miami(2008), Musée d’Art Moderne de la Ville de Paris (2004). Έχει συμμετάσχει επίσης σε σημαντικές ομαδικές εκθέσεις και μπιενάλε διεθνώς, όπως στη Documenta 13 (2012), τη Μπιενάλε στο São Paulo (2010) και στη Μπιενάλε του Βερολίνου (2006). Το 2013,  εκπροσώπησε τη Γαλλία στη 55η Μπιενάλε της Βενετίας.

~

Το ερώτημα με το οποίο καταπιάνεται η δημιουργός της ταινίας, Yugoslavia, how ideology moved our collective body, είναι το πώς η ιδεολογία αναπαριστά τον ίδιο της τον εαυτό σε δημόσιους χώρους μέσω μαζικών performances. Η ίδια συνέλεξε και ανέλυσε φωτογραφίες και βίντεο από την περίοδο της Γιουγκοσλαβίας (1945-2000), εστιάζοντας σε κρατικές performances (εκπαιδευτικές δράσεις, παρελάσεις Πρωτομαγιάς, εορτασμοί της Ημέρας των Νέων) και σε διαδηλώσεις (’68, φοιτητικές και πολιτικές πορείες διαμαρτυρίας τη δεκαετία του 90’, Επανάσταση της 5ης Οκτωβρίου). Ανατρέχοντας πίσω μέσω των εικόνων, η ταινία δείχνει πώς τα κομμουνιστικά ιδεώδη σταδιακά αποσαθρώθηκαν μέσω της αλλαγής των δυναμικών  μεταξύ των ανθρώπων, της ιδεολογίας και του κράτους.

Με τα λόγια της δημιουργού, Marta Popivoda, ‘αυτή η ταινία-δοκίμιο που έχει βασιστεί στην έρευνα, αποτελεί μια ιδιαίτερα προσωπική ματιά σε σχέση με την ιστορία της σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας, το δραματικό τέλος και τον πρόσφατο μετασχηματισμό της σε δημοκρατικά έθνη-κράτη. Η εμπειρία της διάσπασης του κράτους και η σημερινή “άγρια” καπιταλιστική επανασύστασή του ταξικού συστήματος στη Σερβία είναι οι λόγοι για τους οποίους ανέτρεξα στις εικόνες από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και εντόπισα τη διαδρομή μέσω της οποίας το κοινωνικό σύστημα άλλαξε αναπαριστώντας τον ίδιο του τον εαυτό σε δημόσια θέα’.

Marta Popivoda (1982, Σερβία)

Η MartaPopivoda(1982, Σερβία) είναι σκηνοθέτις, καλλιτέχνις και ερευνήτρια. Με τη δουλειά της εξερευνά τα νήματα και τις εντάσεις μεταξύ μνήμης και ιστορίας, συλλογικών και μεμονωμένων φορέων και σωμάτων, καθημερινότητας και ιδεολογίας. Αυτά, εστιάζοντας σε αντιφασιστικές και φεμινιστικές προοπτικές του γιουγκοσλαβικού σοσιαλιστικού κινήματος. Η ίδια απολαμβάνει την αίσθηση της συλλογικότητας στην καλλιτεχνική δημιουργία και την έρευνα, και για κάποια χρόνια υπήρξε μέλος της κολεκτίβας TkH (Walking Theory). To πρώτο της μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ, (Yugoslavia, How Ideology Moved Our Collective Body), έκανε πρεμιέρα στην 63η Berlinaleκαι προβλήθηκε αργότερα σε πολλά διεθνή φεστιβάλ. Η ταινία αποτελεί μέρος της μόνιμης συλλογής του MoMA στη Νέα Υόρκη και παρουσιάστηκε στο What is Contemporary Art?, διαδικτυακή σειρά μαθημάτων του MoMA για τη σύγχρονη τέχνη από το 1980 έως σήμερα. Η δουλειά της έχει επίσης παρουσιαστεί σε σημαντικούς χώρους τέχνης, όπως η Tate Modern, Λονδίνο και το MHKA Antwerpand Museum of Contemporary Art, Λιουμπλιάνα. To πιο πρόσφατο της ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους “Landscapes and Resistance” (2021) προβλήθηκε-μεταξύ άλλων- στο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονικής, όπου βραβεύθηκε με το βραβείο Film Forward.