Ποτέ δεν σε κοιτάω από τη θέση από την οποία με βλέπεις εσύ

Ποτέ δεν σε κοιτάζω από τη θέση από την οποία με βλέπεις εσύ είναι ο τίτλος της τελευταίας εικαστικής εγκατάστασης του Olaf Nicolai η οποία παρουσιάζεται στην πλατεία του Παναθηναϊκού Σταδίου στο κέντρο της Αθήνας.

Οι δύο φωτογραφίες που παρουσιάζονται στις ειδικά κατασκευασμένες μεταλλικές κατασκευές, τραβήχτηκαν τον Ιούνιο του 2022 στην Αρχαία Ολυμπία. Είναι μέρος μιας σειράς φωτογραφιών που δημιουργήθηκε χρησιμοποιώντας έναν παραβολικό καθρέφτη – τον ίδιο καθρέφτη που χρησιμοποιείται κάθε δύο χρόνια για να ανάψει την Ολυμπιακή δάδα με τις ακτίνες του ήλιου. Ο παραβολικός καθρέφτης φέρνει στο νου δημοσιευμένες εικόνες της τελετής αφής της Ολυμπιακής φλόγας και της επακόλουθης λαμπαδηδρομίας, τελετουργίες που εγκαινιάστηκαν για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου το 1936. Αυτές οι συμβολικές χειρονομίες ενσωματώνονται στον «παραβολικό καθρέφτη», που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα.

Οι φωτογραφίες του Olaf Nicolai απεικονίζουν το τοπίο και τον ιστορικό χώρο της Αρχαίας Ολυμπίας ως αναμορφικό, αιθέριο, με αιωρούμενες παραμορφώσεις. Οι αναμορφικές αυτές εικόνες διασπούν τις κλασικές έννοιες της προοπτικής, δημιουργώντας οπτικές που αποσταθεροποιούν τις έννοιες μιας σταθερής υποκειμενικότητας, υποδηλώνοντας μια πιο κυκλική διαδικασία όρασης. Μέσα σε κάθε παραμόρφωση, η προοπτική του υποκειμένου είναι πάντα κάπως παρούσα, επιτρέποντάς μας να θέσουμε το ερώτημα: ποιός ακριβώς κοιτάζει τι; Ή, όπως έγραψε ο ψυχαναλυτής Lacan στο κεφάλαιό του για την αναμόρφωση, παραθέτοντας τον Γάλλο ποιητή Valery, «βλέπω τον εαυτό μου να βλέπει τον εαυτό μου».

Τα εκτιθέμενα έργα αποκαλύπτουν εικόνες που αναδύονται όταν ένας παραβολικός καθρέφτης αντιμετωπίζει έναν άλλο τύπο καθρέφτη—μια φωτογραφική μηχανή—αντί για μια δάδα. Όπως λέει ο Nicolai, «οι φωτογραφίες μου κάνουν ορατό ένα παράδοξο». Αυτές οι εικόνες παράγονται από έναν καθρέφτη σχεδιασμένο να αντανακλά όσο το δυνατόν λιγότερο. Οι παραβολικοί καθρέπτες δεν σχεδιάζονται για να αντανακλούν φως, αλλά για να «καταρρίπτουν» εικόνες. Επομένως, αυτές οι φωτογραφίες παράγονται από έναν καθρέφτη σχεδιασμένο να αντανακλά όσο το δυνατόν λιγότερο από τον κόσμο που αντικρίζει.

Στις δύο αυτές φωτογραφίες συναντάμε επίσης εικόνες που παρουσιάζουν φασματικές αφηγήσεις προηγούμενων αγώνων που έλαβαν χώρα τόσο στην Αρχαία Ολυμπία αλλά και στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Αυτές οι εικόνες επιπλέον αποτελούν μια αντανάκλαση της εγγενούς πολυπλοκότητας της φωτογραφικής διαδικασίας αυτής καθαυτής, καθώς και της αμοιβαιότητας της όρασης και των επιδράσεων της σχεσιακότητας της ύπαρξης. 

Στο πλαίσιο της εικαστικής αυτής εγκατάστασης στην πλατεία του Παναθηναϊκού σταδίου, που σχεδιάστηκε αρχικά για να φιλοξενήσει τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1896, δημιουργείται μια παιχνιδιάρικη ανατροπή στα σημεία θέασης: αντανακλάται μια αρχαία προοπτική στην σύγχρονη και μια σύγχρονη προοπτική στην αρχαία, καθοριστικές και οι δύο στη διαμόρφωση του σύγχρονου ελληνικού κράτους.

Ενόψει των 33ων Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι, η επιτόπια αυτή εγκατάσταση που συνδιαλέγεται με το Στάδιο, διερευνά την περίπλοκη ιστορία των σύγχρονων Αγώνων σε σχέση με την αρχαία έκδοσής τους, τον ρόλο που διαδραματίζουν στην οικοδόμηση της εθνικής ταυτότητας της σύγχρονης Ελλάδας, καθώς και τον πολιτικό και κοινωνικό ρόλο που αντικατοπτρίζουν. Οι Αγώνες είναι μια ηχώ της εποχής τους, όπως και εμείς.   

Ο Olaf Nicolai (1962) είναι ένας διεθνούς φήμης Γερμανός καλλιτέχνης που χρησιμοποιεί μια εννοιολογική προσέγγιση στην καλλιτεχνική πρακτική του που εκτείνεται σε όλο το φάσμα των μέσων. Ο καλλιτέχνης δίνει έμφαση στις υλικές μορφές των αντικειμένων για να διεγείρει διαδικασίες σκέψης και ενατένισης. Ζει και εργάζεται στο Βερολίνο.

[1] Jacques Lacan, The Four Fundamental Concepts of Psycho-Analysis (Λονδίνο: Routledge, 2018), 80.